Λέξη προς λέξη

Κείμενα για την ελληνική κρίση, 2010-2013

Φέτος η Ελλάδα κλείνει έξι χρόνια ύφεσης και τέσσερα Μνημονιακής ισοπέδωσης. Η οικονομική και κοινωνική καταστροφή που έχει επιτελεσθεί είναι χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της χώρας, σε καιρό ειρήνης.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας αναλύει διεισδυτικά τις αιτίες της κρίσης, την παγίδα της ευρωζώνης και την ανάγκη εξόδου από αυτήν. Αναδεικνύει την αποτυχία των μνημονιακών πολιτικών και διατυπώνει ριζοσπαστικές προτάσεις για να αποφευχθεί η καταστροφή, για ανάπτυξη με κοινωνική αλλαγή.

Τα κείμενα του βιβλίου συνεισφέρουν ουσιαστικά ώστε να κερδηθεί υπέρ των λαϊκών στρωμάτων η αποφασιστική μάχη για την πορεία της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, είναι η διαμόρφωση ενός συνεκτικού σχεδίου για έξοδο από την κρίση καθώς και η αναγέννηση της ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Ακολουθεί παρουσίαση του βιβλίου στο "Περιοδικό". Γράφει η Ειρήνη Γαϊτάνου.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας, οικονομολόγος και καθηγητής στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, έχει πρωταγωνιστήσει στο δημόσιο διάλογο όσο λίγοι οικονομολόγοι μετά την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα. Σε μια εποχή που θα περιμέναμε να υπάρχει μια πανσπερμία αναλύσεων και προσπαθειών να προσεγγιστούν τόσο τα αίτια της κρίσης όσο και οι διάφορες εναλλακτικές που διαγράφονται, στην πραγματικότητα διανοούμενοι και “διανοούμενοι” κάθε λογής τηρούν σε μεγάλο βαθμό σιγή ιχθύος.

Εκτίμησή μας είναι ότι αυτό υποτάσσεται σε πολιτικές αφετηρίες και σκοπιμότητες: Τόσο εκείνοι που πρόσκεινται σε συστημικές πολιτικές τοποθετήσεις όσο και οι εκπρόσωποι της κοινοβουλευτικής αριστεράς, ειδικά εκείνων των -ηγεμονικών σήμερα- κομματιών της που διατηρούν ακέραιο έναν ευρωπαϊκό προσανατολισμό, εγκαταλείπουν οποιαδήποτε προσπάθεια ανάλυσης, σε όφελος της κεντρικής πολιτικής τους στράτευσης, η οποία σήμερα κορυφώνεται στην παραμονή στην ευρωζώνη και την κεντρική στρατηγική της ΕΕ. Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι μιλάμε για μια εντελώς συνειδητή παραμόρφωση: η «ψευδής συνείδηση» που διαμορφώνεται δεν είναι ψυχολογική ή υποκειμενική, αλλά βασίζεται στην υλικότητα των σχέσεων και της αντικειμενικής πραγματικότητας. Έτσι, οι διανοούμενοι αυτοί εμφανίζουν εκτός των άλλων και πραγματική αδυναμία κατανόησης της σημερινής κατάστασης και παραγωγής νέας γνώσης.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας αποτελεί μια από τις ελάχιστες εξαιρέσεις. Την τελευταία πενταετία έχει δημοσιεύσει σειρά βιβλίων για την παγκόσμια και ειδικά την ελληνική κρίση, έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους, έχει διεξάγει εκτενή θεωρητική και εμπειρική ανάλυση (κυρίως μέσα από το ερευνητικό δίκτυο Research on Money and Finance – RMF). Στο παρόν βιβλίο από τις εκδόσεις Τόπος, που τιτλοφορείται «λέξη προς λέξη», περιλαμβάνονται κείμενα και δημόσιες παρεμβάσεις του για την ελληνική κρίση, κατά την περίοδο 2010 – 2013. Πρόκειται για κείμενα και συνεντεύξεις που έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έντυπα και site (κατά βάση σε σειρά ελληνικών εφημερίδων, τον Guardian και τους Financial Times, καθώς και στο προσωπικό του blog).

Η βασική συμβολή του συγγραφέα αφορά από την μια πλευρά στην κατανόηση των αιτιών της κρίσης στην Ελλάδα: την υπογράμμιση του γεγονότος ότι η κρίση αυτή δεν είναι κατά βάση ελληνική αλλά κρίση ολόκληρης της ευρωζώνης (που οξύνεται από τις ελληνικές ιδιαιτερότητες), τη συσχέτιση της κρίσης με τις δομικές μεταλλαγές του καπιταλισμού της εποχής μας στην κατεύθυνση της χρηματιστικοποίησης του (για την κατανόηση της οποίας οι μελέτες του συγγραφέα και της ερευνητικής του ομάδας έχουν συμβάλλει καταλυτικά), την καταγραφή της οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής που συνδέεται με την εφαρμογή των μνημονίων. Από την άλλη πλευρά όμως και κυρίως, ο Λαπαβίτσας έχει συμβάλλει όσο ελάχιστοι στην επεξεργασία μιας συνεκτικής εναλλακτικής πρότασης, που συμπυκνώνεται γύρω από τα δύο κομβικά ζητήματα του χρέους και του ευρώ.

Συγκεκριμένα, έχει υπογραμμίσει ότι οποιαδήποτε πρόταση από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργαζόμενης πλειοψηφίας δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει το πρόταγμα τόσο της δραστικής αναδιάρθρωσης (ως και σχεδόν συνολικής διαγραφής) του χρέους, με βάση μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που θα ξεκινά αναγκαστικά με στάση πληρωμών, όσο και της εξόδου από την ευρωζώνη. Στα κείμενα του βιβλίου, με αναλυτικό αλλά και εξαιρετικά κατανοητό τρόπο, αναδεικνύει με μοναδική διαύγεια τα παραπάνω σημεία, αλλά και βάζει το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων στην αριστερά, και ειδικότερα την κοινοβουλευτική αριστερά και τον ΣΥΡΙΖΑ (που διεκδικεί την κυβερνητική εξουσία) σχετικά με την πολιτική της στρατηγική γύρω από το χρέος και το ευρώ. Η γραφή συνδυάζει αυτό που τόσο λείπει στις σημερινές επεξεργασίες: πολιτικό και όχι ουδέτερο τεχνοκρατικό λόγο, αλλά βασισμένο σε πραγματική θεωρητική και εμπειρική ανάλυση, και εύληπτη παρουσίαση των τεχνικών στοιχείων.

Η σειρά παράθεσης των κειμένων δεν είναι αυστηρά χρονολογική, αν και ακολουθεί μια σχετική χρονική ακολουθία, γεγονός που διευκολύνει την ανάγνωση αλλά και την κατανόηση της εξέλιξης της εν λόγω συζήτησης. Στην πραγματικότητα, τα κείμενα ομαδοποιούνται σε 6 θεματικούς κύκλους.

Αρχικά, περιλαμβάνονται μια συνέντευξη και τρία άρθρα για την κρίση της ευρωζώνης που χρονολογούνται ως τις αρχές του 2011, κείμενα που αποδεικνύονται σε μεγάλο βαθμό προφητικά για τα αποτελέσματα των πολιτικών που διακηρύσσονταν τότε, υπογραμμίζοντας τον ειδικό ρόλο του κοινού νομίσματος, τις πιέσεις προς την περιφέρεια της Ευρώπης, τους χειρισμούς της γερμανικής κυβέρνησης αλλά και τις διαμάχες που διαμορφώνονταν εντός της αριστεράς στην Ελλάδα γύρω από το ερώτημα της εξόδου από την ευρωζώνη.

Στη συνέχεια, παρατίθενται δυο άρθρα και μια συνέντευξη επίσης από το 2010, τα οποία επικεντρώνουν σε μια πρώτη καταγραφή των επιπτώσεων των μνημονίων και κυρίως στην προσπάθεια διαμόρφωσης εναλλακτικών διεξόδων για να αποφευχθεί η καταστροφή που διαγραφόταν (στα πλαίσια αυτά παρουσιάζεται η ανάγκη συγκρότησης μιας Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου για το χρέος, την οποία ο συγγραφέας έχει υποστηρίξει σθεναρά).

Η τρίτη ενότητα επικεντρώνει στην έξοδο από την ΟΝΕ. Δυο συνεντεύξεις και δυο άρθρα της περιόδου 2011-2012 παρουσιάζουν τις οικονομικές επιπτώσεις της συμμετοχής στην ευρωζώνη, την επίδρασή της στην όξυνση της κρίσης, τις δυνατότητες που διαγράφονται μετά από μια ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ, τα οφέλη και ενδεχόμενα κόστη μιας τέτοιας επιλογής και την πορεία που θα ακολουθηθεί σε αυτή την περίπτωση.

Στο τέταρτο μέρος, παρουσιάζεται σε τρία κείμενα του 2012 και ένα του 2013 η αποτυχία των πολιτικών των Μνημονίων, καθώς και του περίφημου PSI (αναδιάρθρωση του χρέους το Μάρτιο του 2012).

Στη συνέχεια, σε τέσσερα άρθρα σε ελληνικές εφημερίδες από τα τέλη του 2012 ως το 2013, ο συγγραφέας αναμετράται με το ερώτημα της ανάπτυξης: αναδεικνύεται ότι πίσω από τις εξαγγελλόμενες «μεταρρυθμίσεις» κρυβόταν η ανεργία, η καταστρατήγηση των εργασιακών δικαιωμάτων, η συντριβή των μισθών, οι ιδιωτικοποιήσεις, η απελευθέρωση των αγορών, η διάλυση του κοινωνικού ιστού και των κοινωνικών παροχών, η υπονόμευση και καταστροφή του παραγωγικού ιστού.

Στην έκτη ενότητα εξετάζεται η περίπτωση της Κύπρου, οι δυνατότητες που αναδείχτηκαν και η καταστροφική πολιτική που ακολουθήθηκε τελικά, καθώς και η στροφή στον τρόπο που αντιμετώπιζαν την κρίση οι ηγεσίες των χωρών της ΕΕ (με την ανάδειξη του ρόλου της Γερμανίας και την ένταξη της Γαλλίας στο κάδρο της κρίσης).

Τέλος, στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Το ριζοσπαστικό σήμερα» συμπεριλαμβάνονται τέσσερα άρθρα του συγγραφέα από το προσωπικό του blog, γραμμένα το 2013. Στα κείμενα αυτά παρουσιάζεται αναλυτικά η πολιτική πρόταση εξόδου από την ΟΝΕ από προοδευτική σκοπιά, η κοινωνική και πολιτική διάσταση της κρίσης, μια ιστορική αναδρομή στη γερμανική ιστορία σε συσχέτιση με τη σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα, καθώς και ένα κείμενο που απευθύνεται στο ΣΥΡΙΖΑ, την πολιτική του πρόταση για το χρέος και την υπογράμμιση της ανάγκης να προταχθεί η στάση πληρωμών.

Το βιβλίο του Κώστα Λαπαβίτσα συμπυκνώνει στην πραγματικότητα τη συστηματική του προσπάθεια να δημιουργήσει έναν δημόσιο διάλογο, που είναι τόσο εκκωφαντικά απών, γύρω από τα ζητήματα του χρέους και της συμμετοχής/εξόδου από την ευρωζώνη. Όπως ο ίδιος τονίζει, το θέμα τελικά δεν είναι τεχνικό, αλλά θέμα πολιτικής επιλογής – ως προς το τεχνικό κομμάτι ωστόσο, μας παρέχει μια μοναδική επεξεργασία των κρίσιμων όψεων της επιλογής αυτής. Ο συγγραφέας τονίζει τη σημασία της τεχνικής, πολιτικής και ψυχολογικής επεξεργασίας που απαιτείται για να ακολουθηθεί μια τέτοια στρατηγική, και έτσι δε σταματά να αναδεικνύει τα όρια και τις προβληματικές των κυρίαρχων όψεων της αριστεράς σήμερα. Ταυτόχρονα, της απευθύνει μια διαρκή έκκληση να συμπεριλάβει τα στοιχεία αυτά στη στρατηγική της, ως μόνη λύση για την άσκηση μιας πολιτικής υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας.

Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνει ο Κώστας Λαπαβίτσας, «Σε τελική ανάλυση, όλα καθορίζονται από τις κοινωνικές σχέσεις και όχι από την πολιτική», κι έτσι, μια πραγματική αριστερή στρατηγική, μια στρατηγική υπέρ των εργαζομένων, για να είναι τέτοια, θα πρέπει αναγκαστικά κατά τον συγγραφέα να συμπεριλαμβάνει στην προγραμματική της λογική την διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους  του χρέους και την έξοδο από την ευρωζώνη.