Μετά την αποτυχία του Γιούρογκρουπ

Η συμφωνία του Γιούρογκρουπ της 9^ης Απριλίου δεν ήταν συμβιβασμός αλλά νίκη της σκληρής πλευράς της ΟΝΕ. Αμέσως μετά την ανακοίνωση έκανε την εμφάνισή της στα ΜΜΕ η γνωστή – και ανεξάντλητη – φιλολογία περί «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης». Η ελληνική κυβέρνηση όμως ξέρει πολύ καλά ότι η πλευρά των «9», που με τόσο θόρυβο απαίτησε ευρωομόλογα και κοινό Ταμείο Ανάκαμψης, δεν πέτυχε ουσιαστικά τίποτε.

Το Γιούρογκρουπ δήλωσε ότι δεν θα υπάρξει «ευρωπαϊκή» αντιμετώπιση της κρίσης. Το κάθε κράτος-μέλος θα λύσει μόνο του τα προβλήματα που δημιουργεί ο κορωνοϊός. Αυτό σημαίνει ότι το βάρος της αντιμετώπισης θα πέσει αρχικά στους κρατικούς μηχανισμούς που έχουν τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης. Σημαίνει όμως ότι και η κάθε κοινωνία, με τους δικούς της τρόπους συσπείρωσης και δράσης, θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στην ανάκαμψη και την ανάταξη που θα ακολουθήσει.

Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει απόλυτη υποχρέωση να καθορίσει την πορεία της χώρας σε αυτή τη βάση το επόμενο διάστημα. Τα μέτρα που έχει λάβει μέχρι τώρα είναι παντελώς ανεπαρκή και δεν πρόκειται κανένας «εταίρος» να της λύσει το πρόβλημα. Η ώρα των αποφάσεων έφτασε και θα έχει ακέραιη την ευθύνη απέναντι στο οικονομικό τσουνάμι που ήδη ορθώνεται.

Η ευρωζωνική μιζέρια

Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα τις αποφάσεις του Γιούρογκρουπ. Είναι καταρχάς απολύτως παραπλανητικό ότι διατέθηκαν νέα κονδύλια 540δις. Οι κύριες αποφάσεις είναι οι εξής τρεις:

1.Δημιουργία νέου ταμείου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων με κεφάλαια 25δις, τα οποία μέσω μόχλευσης, δηλαδή περαιτέρω δανεισμού της Τράπεζας στις αγορές, θα γίνουν 200δις για δάνεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

2.Χρήση της προληπτικής γραμμής πίστωσης του ΕΜΣ, όπου τα κράτη-μέλη θα μπορούν δανειστούν μέχρι 2% του ΑΕΠ τους ως το «τέλος της κρίσης», το οποίο δεν προσδιορίζεται. Αυτό που σαφώς προσδιορίζεται είναι ότι τα κονδύλια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν μόνο για τις άμεσες και έμμεσες υγειονομικές ανάγκες του κορωνοϊού και όχι για την ευρύτερη στήριξη της απασχόλησης, της παραγωγής, των υπηρεσιών, κ.λπ. Τα χρήματα θα είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο των «προβλέψεων της Συνθήκης του ΕΜΣ», δηλαδή είναι πιθανό να υπάρξει κάποιας μορφής «αιρεσιμότητα», ή κοινώς μνημόνιο. Πόσο ελαφριά ή βαριά θα είναι η «αιρεσιμότητα» θα το μάθουμε σε δύο εβδομάδες.

3.Θεσμοθέτηση κονδυλίου 100δις υπό την διαχείριση της Κομισιόν για την παροχή δανείων στα κράτη-μέλη με στόχο την προστασία της απασχόλησης, χωρίς όμως να δημιουργείται προηγούμενο για μελλοντικό κοινοτικό ταμείο ανεργίας.

Σε απλά ελληνικά, μια νομισματική ένωση της οποίας η οικονομία έχει μέγεθος 12τρις αποφάσισε να διαθέσει συλλογικά και άμεσα μόλις 125δις πραγματικού χρήματος, δηλαδή περίπου 1% του ΑΕΠ της. Η γαλαντόμος αυτή ένωση θα διευκολύνει επίσης έναν περιορισμένο δανεισμό των κρατών-μελών από τον ΕΜΣ για αυστηρά υγειονομικούς σκοπούς, πιθανόν με κάποιους μνημονιακούς όρους.

Για την Ελλάδα ο δανεισμός από τον ΕΜΣ μπορεί να ανέλθει στο θυελλώδες ποσό των 3,6δις, ή ίσως λίγο περισσότερο. Θα πρέπει να έχει χαθεί το μέτρο στο Υπουργείο Οικονομικών για να δανειστεί η χώρα μας αυτά τα χρήματα, δεδομένου μάλιστα ότι ήδη έχει ένα τεράστιο «μαξιλάρι».

Αν υπολογίσουμε τώρα ότι το 2% θα ισχύσει για όλο το ΑΕΠ της Ευρωζώνης και βάλουμε και τα υπόλοιπα χρήματα και τη μόχλευση, τότε το συνολικό ποσό θα φτάσει τα περιβόητα 540δις, ή περίπου 4,5% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Δεν πρόκειται όμως ούτε η Γερμανία, ούτε η Γαλλία, να δανειστούν από τον ΕΜΣ και αυτές οι δύο χώρες μαζί έχουν το 50% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Το 2% θα ισχύσει ίσως για την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα και άλλες χώρες με δυσκολίες δανεισμού. Δηλαδή το συνολικό ποσό που πιθανώς να διαθέσει ο ΕΜΣ, αν τα κράτη-μέλη είναι διατεθειμένα να δεχτούν τους όρους του, θα είναι πολύ μικρότερο. Με δυο λόγια, το πακέτο του Γιούρογκρουπ όχι μόνο δεν προορίζεται για την στήριξη της οικονομίας συνολικά, αλλά δεν θα πλησιάζει καν τα 540δις.

Η σύγκριση με τις εθνικές δαπάνες

Το μέγεθος αυτής της μικρόψυχης τσιγκουνιάς μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο αν συγκριθεί με τα δημοσιονομικά μέτρα που έχουν ήδη αποφασιστεί από τα έθνη-κράτη μια σειράς χωρών, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Ευρωζώνης. Εξαιρετικά διαφωτιστικά είναι τα στοιχεία του – καθ’ όλα συστημικού – Ιδρύματος Μπρίγκελ στις Βρυξέλλες.

Ο πίνακας βασίζεται στη σημαντική διάκριση ανάμεσα σε: 

          ι)μέτρα άμεσης δημοσιονομικής τόνωσης, όπως η πληρωμή μισθών και επιδομάτων

          ιι)αναβολές πληρωμών φόρων και κοινωνικής ασφάλισης 

          ιιι)παροχή ρευστότητας μέσω κρατικών εγγυήσεων για εξαγωγές, κ.λπ. 

Τα μέτρα άμεσης τόνωσης έχουν σαφώς μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την αποφυγή της ύφεσης.

Δημοσιονομικά μέτρα ως % του ΑΕΠ, μέχρι 20 Μαρτίου 2020

Άμεση τόνωση        Αναβολές πληρωμών          Άλλη ρευστότητα

Γαλλία                     1.2%                        9.4%                      12.5%

Γερμανία                  6.9%                       14.6%                     38.6%

Ελλάδα                    1.1%                        2.0%                       0.5%

Ιταλία                       0.9%                        13.0%                     7.3%

Ισπανία                    0.7%                        2.0%                       9.1%

ΗΠΑ                         5.5%                        2.6%                       4.1%

Η γενική εικόνα είναι ευκρινέστατη. Η Γερμανία έχει ήδη δαπανήσει τεράστια ποσά για να στηρίξει την οικονομία της και μεγάλο μέρος είναι δαπάνες άμεσης τόνωσης, δηλαδή αυτές με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Μόνο οι ΗΠΑ, με το τεράστιο δημοσιονομικό πρόγραμμα του Τραμπ, έχουν κάνει συγκρίσιμες άμεσες δαπάνες. Οι χώρες του Νότου είναι πίσω και η Ελλάδα ουραγός.

Υπάρχει βέβαια και το μεγάλο νομισματικό πακέτο που ανακοίνωσε η ΕΚΤ της κ. Λαγκάρντ παρέχοντας ρευστότητα 750δις, το οποίο μάλιστα επιτρέπει και την αγορά ελληνικών ομολόγων. Η παρέμβαση αυτή είναι αναμφίβολα σημαντική διότι κρατάει χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού, αλλά δύο παρατηρήσεις έχουν μεγάλη σημασία για να τεθεί στις πραγματικές του διαστάσεις:

Πρώτον, το πακέτο της ΕΚΤ, αν συγκριθεί με τα μέτρα που ήδη έχει εγκρίνει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, είναι φτωχός συγγενής. Μετά από μια αλυσίδα γιγαντιαίων παροχών ρευστότητας τον Μάρτιο, η Φεντ ανακοίνωσε στις 9 Απριλίου ότι θα διαθέσει επιπλέον 2,3τρις δολάρια για δανεισμό επιχειρήσεων, νοικοκυριών και κρατικών φορέων. Δεν υπάρχει απολύτως καμία σύγκριση με την ΕΚΤ.

Δεύτερον, το πακέτο της ΕΚΤ ανακοινώθηκε όταν οι αγορές άρχισαν να ανεβάζουν γρήγορα το σπρεντ δανεισμού της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και φυσικά της Ελλάδας, δημιουργώντας συνθήκες οξείας κρίσης. Οι πλέον εκτεθειμένες θα ήταν, για μια ακόμη φορά, οι γαλλικές και οι γερμανικές τράπεζες, ιδιαίτερα μάλιστα γιατί κατέχουν μεγάλο όγκο παραγώγων. Η απειλή για το ευρώ ήταν άμεση. Η ευγενής χορηγία της κ. Λαγκάρντ είχε κυρίως στόχο την ενίσχυση των τραπεζών και την στήριξη του ευρώ. Τα περί «αλληλεγγύης» κ.λπ., κ.λπ., ήταν οι γνωστές ιδεολογικές περικοκλάδες.

Στην κρίση του κορωνοϊού η ΟΝΕ λειτουργεί με τον αναγνωρίσιμο τρόπο της κρίσης της Ευρωζώνης του 2010-3. Δεν υπάρχει συστημική αντιμετώπιση από κοινού, ούτε «αλληλεγγύη». Υπάρχουν έθνη-κράτη, το καθένα με τα δικά του συμφέροντα, που έχουν σχέσεις ιεραρχικές μεταξύ τους. Ο Βορράς κυριαρχεί επί του Νότου. Υπάρχουν επίσης μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες των οποίων οι ανάγκες έχουν την πρωτοκαθεδρία στη διαμόρφωση πολιτικής.

Αυτή είναι η φύση της ΟΝΕ (και ευρύτερα της ΕΕ) και δεν έχει τίποτε να κάνει με τις πολιτικές επιλογές, ή την δήθεν έλλειψη αντίληψης στο Γιούρογκρουπ, όπως φαντασιώνονται οι ευρωμανείς ανά την ήπειρο. Είναι τουλάχιστο κωμικό να κατηγορεί ο ΣΥΡΙΖΑ, ή το ΜΕΡΑ25, τις ηγεσίες του Βορρά για έλλειμμα «ευρωπαϊσμού». Οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί ανήκουν στους εφευρέτες του «ευρωπαϊσμού» και δεν περίμεναν τους όψιμους αριστερούς εραστές της «Ευρώπης» να τους κάνουν μαθήματα για τη φύση του.

Οι συλλογικοί θεσμοί της Ευρωζώνης δεν πρόκειται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της γιγαντιαίας ύφεσης που ήδη ξεκίνησε. Δεν θα υπάρξουν Ευρωομόλογα γιατί οι ηγεμονικές χώρες του Βορρά μπορούν μόνες τους να χρηματοδοτήσουν τις δημοσιονομικές τους παρεμβάσεις και δεν σκοπεύουν καθόλου να μοιραστούν τον κίνδυνο των «προβληματικών» του Νότου. Δεν πρόκειται επίσης να υπάρξει ευνοϊκός δανεισμός για όσους έχουν πληγεί βαριά, εκτός αν ξεσπάσει μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση. Το κάθε κράτος-μέλος θα αντιμετωπίσει την κρίση μόνο του. Οι κουβέντες για Ευρωομόλογα, «αλληλεγγύη», κ.λπ., απλώς θολώνουν τα νερά.

Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούνται οι κ. Μητσοτάκης και Σταϊκούρας να αντιμετωπίσουν την οικονομική καταιγίδα που ολοένα και μεγαλώνει.  

Η ελληνική διάσταση της κρίσης

Το οικονομικό πρόβλημα που δημιουργεί η επιδημία για την Ελλάδα είναι φυσικά απόρροια της υγειονομικής κρίσης, αλλά θα αποδειχθεί εξίσου σοβαρό, καθώς η ύφεση που εμφανίζεται είναι βαθύτατη. Ο κ. Σταϊκούρας ξεκίνησε με εκτίμηση «μηδενικής ανάπτυξης» για το 2020 και αισίως έχει φτάσει σε συρρίκνωση 4%. Στην πράξη τα πράγματα μάλλον θα είναι πολύ χειρότερα. Κανείς δεν ξέρει πόσο ακριβώς, αλλά απλές αναγωγές στη βάση των εκτιμήσεων του ΔΝΤ και άλλων διεθνών οργανισμών δείχνουν ύφεση που μπορεί να πλησιάσει και το 10%, δηλαδή αντίστοιχη της συρρίκνωσης του 2011, τη χειρότερη χρονιά της κρίσης της Ευρωζώνης για τη χώρα μας.

Το μέγεθος του πλήγματος φαίνεται από τα τελευταία στοιχεία του ΕΡΓΑΝΗ. Οι νέες προσλήψεις κατέρρευσαν από τις 202.000 τον Μάρτιο του 2019 στις 103.000 τον Μάρτιο του 2020. Η πτώση ήταν ιδιαίτερα μεγάλη στις προσλήψεις μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης, όπου υπήρξε πραγματική συντριβή. Κατά συνέπεια η συνολική ροή απασχόλησης τον Μάρτιο ήταν αρνητική κατά 42.000. Πρόκειται για πρωτοφανές γεγονός από τότε που ξεκίνησαν οι μετρήσεις το 2001. Αν ο ρυθμός αυτός συνεχιστεί το επόμενο εξάμηνο, θα έχουμε πραγματική εκτόξευση της ανεργίας.

Οι λόγοι είναι σαφείς. Ο κορωνοϊός χτύπησε την παγκόσμια οικονομία σε μια στιγμή μεγάλης παραγωγικής αδυναμίας και χρηματιστηριακής έκρηξης. Η Ελλάδα ήταν από τους πιο αδύναμους κρίκους της ευρωπαϊκής οικονομίας, παρά τις ατελείωτες φλυαρίες για οικονομική άνοιξη και τα συναφή. Η μνημονιακή δεκαετία άφησε τη χώρα μας σε εξαιρετικά επισφαλή θέση. Δεν έχει παρά να δει κανείς τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τη στάσιμη βιομηχανική παραγωγή και το διευρυνόμενο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Η ελληνική οικονομία εξαρτάται από τον τουρισμό και τις προσωρινές θέσεις εργασίας που δημιουργούνται το καλοκαίρι. Η δομική αδυναμία απέναντι στον κορωνοϊό είναι εμφανής.

Ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να δώσει λύση και το βάρος πέφτει καταρχήν στο ελληνικό κράτος. Απαιτείται γενικευμένη στήριξη της ζήτησης μέσω δημοσιονομικών δαπανών, πολύ μεγαλύτερη από την μέχρι τώρα φτωχή παρέμβαση, όπως φαίνεται και από τον πίνακα παραπάνω. Το άμεσο ζητούμενο είναι να προστατευτεί ο κυριότερος παραγωγικός πόρος της χώρας, δηλαδή η εργασία. Η αφόρητη αυταρέσκεια του ‘πάμε καλά’, η περισπούδαστη σοβαρότητα του ‘βλέποντας και κάνοντας’ και οι κοκορομαχίες με τον ΣΥΡΙΖΑ είναι εκτός τόπου και χρόνου. Η οικονομία της χώρας έχει ήδη αρχίσει να πέφτει στον γκρεμό.

Παράλληλα απαιτείται δυναμική παρέμβαση και στον χώρο της προσφοράς για την στήριξη της παραγωγής, όπως ήδη συμβαίνει διεθνώς. Αυτό σημαίνει δημόσια ιδιοκτησία σε καίριους τομείς, αλλά και δυναμική κοινωνική παρουσία στην παραγωγή με νέες μορφές οργάνωσης και νέες συλλογικότητες με τοπικό χαρακτήρα. Η κρίση του κορωνοϊού έδειξε ξεκάθαρα τις αδυναμίες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και χρηματιστικοποίησης. Ήδη έχει ξεκινήσει η παγκόσμια συζήτηση για τη μορφή της οικονομίας που θα πρέπει σταδιακά να δημιουργηθεί όταν περάσει η πανδημία.  

Η αντιμετώπιση της κρίσης, εν ολίγοις, απαιτεί μέτρα που θα πηγαίνουν στην καρδιά του ελληνικού καπιταλισμού. Το πρόβλημα για τον κ. Μητσοτάκη και τον κ. Σταϊκούρα δεν είναι απλώς τεχνικό. Είναι βαθύτατα ιδεολογικό καθώς καλούνται να παρέμβουν με τρόπο που είναι αντίθετος με τα πιστεύω τους. Αλλά δεν έχουν πολλές επιλογές, καθώς η κρίση ήδη διαφαίνεται τεράστια. Το τι σημαίνει αυτό και πως μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι αναγκαίες παρεμβάσεις θα το δούμε σε επόμενη ανάρτηση.